Το πολιτιστικό κεφάλαιο αποτελεί αναπόσπαστο δομικό στοιχείο της ανάπτυξης του τουρισμού. Η επιθυμία των τουριστών να πραγματοποιήσουν επαφές και να γνωρίσουν μορφές και στοιχεία του υλικού και πνευματικού πολιτισμού της χώρας που επισκέπτονται, όπως αρχαιολογικούς χώρους, μνημεία, χειροτεχνήματα, έθιμα, πολιτιστικές δραστηριότητες, μορφές τέχνης κ.α., επιδιώκοντας να βιώσουν εμπειρίες από άλλους πολιτισμούς, είναι κίνητρα συνυφασμένα με την έννοια του τουριστικού φαινομένου.
Υπό την έννοια αυτή στα στοιχεία του πολιτισμού που μπορούν να θεωρηθούν παράλληλα και τουριστικοί πόροι, περιλαμβάνονται: (Τσάρτας 1996:297)
* μορφές τέχνης (μουσική, χορός, γλυπτική κ.α)
* έθιμα και παραδόσεις της περιοχής που σχετίζονται με την τοπική παράδοση
* ιστορία, θρησκεία (πνευματικά και υλικά στοιχεία)
* δομημένο περιβάλλον (αρχιτεκτονική, παραδοσιακοί οικισμοί, ιστορικά κέντρα)
* σύνολα φυσικού περιβάλλοντος ή μικτού φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος (τοπία)
* πολιτιστικές εκδηλώσεις
Ο όρος Πολιτιστικός Τουρισμός χρησιμοποιείται για να περιγράψει την κατανάλωση προϊόντων τέχνης, μνημείων και τοποθεσιών, λαϊκών παραδόσεων καθώς και μια ευρεία γκάμα άλλων πολιτιστικών προϊόντων, από τους τουρίστες. Διαπιστώνουμε ότι ο όρος πολιτιστικός τουρισμός είναι ιδιαίτερα διευρυμένος, γεγονός που δυσκολεύει την αποδοχή μιας κοινής εννοιολογικής οριοθέτησης (Richards: 1993).
O Bonink (1992) κάνει δυο βασικές διακρίσεις. Στην πρώτη περιλαμβάνονται τα «μνημεία και οι τοποθεσίες», προσπαθώντας να περιγράψει τον τύπο των πολιτιστικών θελγήτρων που προσελκύουν τουρίστες πολιτιστικού τουρισμού. Η δεύτερη εννοιολογική προσέγγιση είναι περισσότερο συγκεκριμένη, και προσπαθεί να σκιαγραφήσει τα κίνητρα και τις δραστηριότητες των τουριστών πολιτιστικού τουρισμού που τους οδηγούν να επισκεφτούν τελικά τα μνημεία και τις τοποθεσίες πολιτιστικού ενδιαφέροντος.
Ο ΠΟΤ (1985) υιοθετεί δυο διαφορετικές εννοιολογικές προσεγγίσεις του πολιτιστικού τουρισμού. Η πρώτη, η οποία χαρακτηρίζεται ως «στενή οριοθέτηση», περιλαμβάνει: «τις μετακινήσεις ατόμων που πραγματοποιούνται κατά βάση με ουσιώδη πολιτιστικά κίνητρα όπως είναι: οι παραστάσεις τέχνης, οι πολιτιστικές περιηγήσεις, η συμμετοχή σε φεστιβάλ και άλλα πολιτιστικά γεγονότα, οι επισκέψεις σε μνημεία και τοποθεσίες, η μελέτη της φύσης, τα ήθη και έθιμα, οι θρησκευτικές εκδηλώσεις». Στην παραπάνω προσέγγιση περιλαμβάνονται όλες εκείνες οι δραστηριότητες που χαρακτηρίζονται ως στοιχεία «υψηλής» κουλτούρας (high culture).
Αντίθετα η δεύτερη «ευρεία οριοθέτηση» περιλαμβάνει: «όλες τις μετακινήσεις των ατόμων, με σκοπό την ικανοποίηση της ανθρώπινης ανάγκης για την εξερεύνηση του διαφορετικού που οδηγεί στη βελτίωση του πολιτιστικού επιπέδου των ατόμων μέσα από την πληροφόρηση, την εμπειρία και την συναναστροφή με άλλους λαούς». Η δεύτερη αυτή προσέγγιση δεν χρησιμοποιείται συχνά διότι δεν παρέχει τις βάσεις για επιστημονική διερεύνηση του τι πραγματικά περιλαμβάνει ο πολιτιστικός τουρισμός.
Σύνθεση και Οργάνωση Προϊόντος
Ο πολιτιστικός τουρισμός περιλαμβάνει μια σειρά δραστηριοτήτων όπως επισκέψεις σε μουσεία, γκαλερί, περιήγηση σε μνημεία, αρχαιολογικούς χώρους, περιοχές ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής, παρακολούθηση φεστιβάλ και καλλιτεχνικών παραστάσεων και ανταποκρίνεται σε κίνητρα θρησκευτικού, εκπαιδευτικού και περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος. Οι πολιτιστικές δραστηριότητες αποτελούν κύριο κίνητρο μεγάλου αριθμού επισκεπτών αναψυχής μετατρέποντας αυτή τη μορφή τουρισμού σε σημαντική οικονομική δραστηριότητα και σε περιφερειακό επίπεδο.
Ο πολιτιστικός τουρισμός αποτελεί δραστηριότητα εξειδικευμένων τουριστών, οι οποίοι επισκέπτονται ένα τόπο, μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή προκειμένου να εκφράσουν ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον τους ή ένα χόμπι. Στόχος της συμμετοχής είναι η έκφραση των γνώσεων και δεξιοτήτων που ήδη κατέχουν τα άτομα, είτε η απόκτηση περαιτέρω κατάρτισης. Οι τουρίστες ειδικού ενδιαφέροντος κατά τη διάρκεια του ελεύθερου χρόνου τους, πραγματοποιούν μια συστηματική και συνεχή προσέγγιση στις παραμέτρους που εφάπτονται με το αντικείμενο του ιδιαίτερου ενδιαφέροντος τους. Αυτό μπορεί να είναι: μια μορφή τέχνης, η γαστρονομία, ο προφορικός και γραπτός λόγος, η ιστορία, μια γεωγραφική περιοχή κ.α. Οι γνώσεις τους θεμελιώνονται τόσο μέσα από τη μελέτη ειδικών βιβλίων, περιοδικών κ.α. όσο και από την άμεση συμμετοχή σε δραστηριότητες (ειδικοί επιστήμονες).
Ωστόσο όλοι οι τουρίστες που συμμετέχουν σε μια πολιτιστική δραστηριότητα δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως τουρίστες ειδικού ενδιαφέροντος. Οι τουρίστες που ο πολιτιστικός τουρισμός αποτελεί ειδικό ενδιαφέρον τους, έχουν αποκτήσει γνώσεις και εμπειρίες συχνά στη διάρκεια πολλών ετών. Οι τουρίστες που κατά τη διάρκεια των διακοπών τους ασχολήθηκαν με πολιτιστικές δραστηριότητες, ή πραγματοποίησαν 2-3 πολιτιστικές δραστηριότητες δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ειδικού ενδιαφέροντος. Οι τουρίστες πολιτιστικού τουρισμού διαχωρίζονται σε δυο ομάδες: Σε εκείνους που επισκέπτονται διαφορετικές κάθε φορά γεωγραφικές περιοχές (χώρες, πόλεις, περιφέρειες) με στόχο την εξερεύνηση και γνωριμία με τις πολιτιστικές ιδιαιτερότητες της κάθε μίας, αποκτώντας γνώσεις και εμπειρίες που οδηγούν στη συγκρότηση μιας γενικής εικόνας για τους πολιτισμούς άλλων λαών και σε εκείνους που εστιάζουν σε ένα μικρό αριθμό περιοχών, συχνά και σε μια μόνο περιοχή.
Οι τουρίστες πολιτιστικού τουρισμού είναι συνήθως άτομα με υψηλό εκπαιδευτικό – μορφωτικό επίπεδο και βρίσκονται σε υψηλά κοινωνικό-οικονομικά επίπεδα. Επίσης η συμμετοχή σε πολιτιστικές δραστηριότητες και ειδικότερα σε δραστηριότητες πολιτιστικού τουρισμού είναι έντονα αναπτυγμένες μεταξύ των ατόμων που συνδέονται επαγγελματικά με τον πολιτισμό. Κοινή διαπίστωση αποτελεί το γεγονός ότι άτομα μεγαλύτερης ηλικίας παρουσιάζουν εντονότερο ενδιαφέρον για το παρελθόν, την ιστορία και τον πολιτισμό εν γένει. Η ομάδα αυτή φαίνεται να αποτελεί την κύρια αγορά ζήτησης πολιτιστικού τουρισμού. Παρόλα αυτά το πολιτιστικό κίνητρο αρχίζει να αυξάνεται μεταξύ των τουριστών νεαρής ηλικίας συγκριτικά με την αύξηση που παρατηρείται στο σύνολο των τουριστών. Την τάση αυτή επιβεβαιώνουν οι κινήσεις γνωστού Γερμανού tour operator (Studiosus) που εξειδικεύεται στα ταξίδια πολιτιστικού τουρισμού, ο οποίος στοχεύοντας σε αυτή την ομάδα διαμόρφωσε προγράμματα ειδικά για άτομα νεαρής ηλικίας. Οι μελλοντικές τάσεις φανερώνουν ακόμη εντονότερους ρυθμούς αύξησης.
Τα ταξίδια μικρής διάρκειας αποτελούν χαρακτηριστικό γνώρισμα του πολιτιστικού τουρισμού, ιδιαίτερα στις αστικές περιοχές. Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε κράτη-μέλη της Ε.Ε το 25% των ερωτώμενων πραγματοποιούσε ταξίδια διάρκειας 2-4 ημερών. Παράλληλα στις χώρες της Β. Ευρώπης παρατηρείται το φαινόμενο της μείωσης του διαθέσιμου ελεύθερου χρόνου.
Εκείνο που διαφοροποιεί τον πολιτιστικό τουρισμό από τις άλλες μορφές τουρισμού είναι η λειτουργία – ικανότητα της μάθησης. Οι πολιτιστικοί τουρίστες μπορούν να μάθουν για την κουλτούρα ενός προορισμού και να αποκτήσουν νέες εμπειρίες συσχετιζόμενες με αυτή την κουλτούρα με διάφορους τρόπους, που εξαρτώνται από τις μορφές του πολιτισμού που «καταναλώνουν». Με βάση αυτή τη λογική ο πολιτιστικός τουρισμός συμπεριλαμβάνει και την «κατανάλωση» του τρόπου ζωής του προορισμού.
Μια από τις εκφάνσεις του πολιτιστικού τουρισμού μπορεί να θεωρηθεί και ο εκπαιδευτικός τουρισμός.
Ο εκπαιδευτικός τουρισμός είναι βασισμένος στην έννοια της εκπαίδευσης. Χρησιμοποιεί πληροφορίες για συγκεκριμένα μέρη και γεγονότα με στόχο να εμπλουτίσει και πολλές φορές να τροποποιήσει τον τρόπο σκέψης των τουριστών για τον κόσμο και την ιστορία του (Chris Wood, 2001:190). Στόχος της μετακίνησης των ενδιαφερόμενων είναι η εκπαίδευση και η μάθηση. Η μορφή αυτή τουρισμού συνδέεται άμεσα με την επιστημονική έρευνα και αναζήτηση. Οι περιοχές που δέχονται το συγκεκριμένο τουρισμό είναι εκείνες που παρουσιάζουν ενδιαφέρον σχετικά με ένα επιστημονικό τομέα. Ο επισκέπτης αναζητά εξορμήσεις στο πεδίο όπου μπορεί να αποκτήσει γνώσεις και να μελετήσει το αντικείμενο (π.χ σπηλαιολογία, γεωλογία, αρχαιολογία κλπ)
* «Οδηγός Τουρισμού της Υπαίθρου
για τους Φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης»
από το ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ
http://www.ita.org.gr/Contents.aspx?CatId=13&lang=gr
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
* Douglas Pierce, “Tourist Development”, Longman 1989
* Τσάρτας Π.: «Τουρίστες, ταξίδια, τόποι: Κοινωνιολογικές Προσεγγίσεις στον Τουρισμό» Εξάντας, 1996
* UNEP/MAP/PAP : “Guidelines for Carrying capacity Assessment for Tourism in Mediterranean Coastal Areas” 1996
* Lynn Harrison & Winston Husbands : “Practicing Responsible Tourism-international case studies in tourism planning, policy and development” John Wiley &sons, 1996
* Chucky Gee, James C.Makens, Dexter J.L.Joy : “ The Travel Industry”, John Wiley & sons, 1997
*“ Tourism and Culture: An applied perspective” (διαφόρων συγγραφέων), Erve Chambers, 1997
* Tsartas Paris : “ La Grece , du tourisme de masse au tourisme alternatif”, L’ Harmattan, 1998
* Allen Z.Reich : « Positioning of tourist destinations » Sagamore Publishing, 1999
* ΕΟΤ : Μελέτη Market Study του Ελληνικού Τουρισμού, 1999 (Ανάδοχος : Κοινοπραξία των εταιρειών Alpha Finance AE, Market Analysis ΕΠΕ, Horwath Consulting ΕΠΕ, ΙΡΚ International Μονάχου και THR Assessores en Turismo Βαρκελώνης.
* Π.Κομίλης-Ν.Βαγιονής : «Τουριστικός Σχεδιασμός, Μέθοδοι και Πρακτικές αξιολόγησης» Προπομπός 1999
* Στ.Βαρβαρέσσος: «Τουριστική Ανάπτυξη και Διοικητική Αποκέντρωση», Προπομπός, 1999
* Fr.P.Bosselman, Craig A.Peterson & Claire MacCarthy : “Managing Tourism Growth, Issues and Applications”, Island Press, 1999
* Dean Mac Cannel : “The tourist, A new theory of the leisure class”, University of California Press,1999
* Στ.Βαρβαρέσσος: «Τουρισμός-Οικονομικές Προσεγγίσεις», Προπομπός 2000
* Τσαρτας Π. (επιμ) : «Τουριστική Ανάπτυξη-Πολυεπιστημονικές Προσεγγίσεις» Εξάντας 2000
* Π.Κομίλης : «Οικοτουρισμός, Η εναλλακτική προοπτική τουριστικής ανάπτυξης», Προπομπός 2001
* Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου «Ανάπτυξη του Οικοτουρισμού. Η Διεθνής Εμπειρία και η περίπτωση της Ελλάδας», Συνδιοργάνωση Π.Ο.Τ και ΕΟΤ, Θεσσαλονίκη 2001
* Μελέτη θεματικού Τουρισμού, ΕΤΑ ΑΕ, Χρηματοοικονομικός Σύμβουλος FCA- Fudji Bank, 2001
* Μελέτη Θαλάσσιου Τουρισμού, ΕΤΑ ΑΕ, Χρηματοοικονομικός Σύμβουλος FCA- Fudji Bank, 2001
* Μπέττυ Χατζηνικολάου «Το Δίκαιο των καταλυμάτων κλπ τουριστικών εγκαταστάσεων», Προπομπός
* Γερ. Ζαχαράτος : «Package Tour: Παραγωγή και διάθεση του τουριστικού ταξιδιού» Προπομπός 2003
* ΕΟΤ: Μελέτες Τουριστικής Ανάπτυξης Περιφερειών της Χώρας 2003
* Αναπτυξιακή Εταιρεία Κυκλάδων ΑΕ, Μελέτη Καθορισμού Χερσαίων και Θαλάσσιων Διαδρομών Ειδικών Μορφών Τουρισμού στις Κυκλάδες, 2004
* Αναπτυξιακή Εταιρεία Κυκλάδων ΑΕ : «Μελέτη προδιαγραφών και κριτηρίων ένταξης επιχειρήσεων σε Τοπικά Σύμφωνα Ποιότητας» 2004 (Ανάδοχος : Logotech AE)
* Οικοτουρισμός, Αγροτουριστική ΑΕ, 2004
* Τourism and Culture: the European Experience, ETC, 2005
* ΕΣΥΕ, Παρακολούθηση τουριστικών μεγεθών 2005-2006
*Μπέττυ Χατζηνικολάου, Η νομοθεσία των τουριστικών επιχειρήσεων, Προπομπός, 2008
Eπιμέλεια: Πάνος Σ. Αϊβαλής - μέλος της ΕΔΣΤΕ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου